Kunst wordt al nagemaakt en vervangen sinds deze bestaat, maar in de westerse wereld was met name de renaissance het startpunt van vervalsingen op grote schaal al werd dat beslist niet altijd zo gezien. De renaissance (wedergeboorte) beslaat de periode van de 14e tot de 16e eeuw. De term komt overigens pas in de 19e eeuw voor. In de kunst ontstond er weer belangstelling voor de oudheid. Dat gold overigens ook voor wetenschappelijke zaken. In Rome (Romeinse rijk), Griekenland en Egypte lagen de voorbeelden letterlijk voor het opgraven. Nadat kunstenaars zich eeuwenlang niet hadden bekommerd om zaken als verhoudingen, perspectief en licht, zag men nu weer in hoezeer de klassieke kunst juist die zaken had geperfectioneerd en dat wilde de nieuwe generatie kunstenaars ook navolgen. Voorbeelden waren daar uiteraard ideaal voor.
Inhoudsopgave
Het namaken van klassieke beelden
Om kunstenaars te kunnen opleiden in de nieuwe technieken werden voorbeelden uit de oudheid gebruikt. Als deze in perfectie konden worden gekopieerd, werd men als kunstenaar geaccepteerd. Originaliteit was minder van belang dan vakmanschap. Om die reden werd bijvoorbeeld de geboorte van Venus (godin van de liefde) een paar eeuwenlang vrijwel altijd conform een klassiek voorbeeld weergegeven. Dat gold niet alleen voor de beeldhouwkunst maar ook in schilderwerken. Deze afbeelding van Venus die haar vrouwelijkheid bedekt met haar handen komt bij vele meesters voor. Uiteraard werden al die kopieën van klassieke beelden ook verkocht en tentoongesteld. Daarbij was er minder een gevoel dat namaak weinig waarde bezat ten opzichte van het origineel. Dat af en toe een werk als origineel werd aangeduid, kon men nog niet echt als vervalsing zien.
Een levendige handel in neuzen en armen
Op het moment dat er interesse ontstond in klassieke kunst was het in sommige oude steden zoals Rome en Athene niet moeilijk om nieuwe exemplaren te vinden. Als er gegraven moest worden voor nieuwe huizen of gebouwen kwam het verleden al snel weer boven. Destijds ging het opgraven minder voorzichtig en bovendien had een periode van 1.000 jaar ook invloed gehad op de conditie van de beelden.
Vandaag de dag zou men de klassieke werken in de originele, beschadigde staat hebben gelaten. In die tijd ging het anders en werden met name neuzen en armen zonder scrupules vervangen om een beeld weer origineel te maken. Dat kon gebeuren met materiaal uit dezelfde tijd maar ook door nieuwere stenen. Veel standbeelden die gevonden werden in de periode van de renaissance zijn dan ook minder origineel dan wel eens wordt vermoed. De reden hiervan was ook simpel. Rijke verzamelaars betaalden beduidend meer voor originele, klassieke meesterwerken mits deze compleet waren. Om die reden werden vondsten die onherstelbaar beschadigd leken ‘aangepast’ om voor echt door te gaan. Vervalsen begon echt te lonen.
Het belang van inscripties
Het was in de tijd van de renaissance minder eenvoudig om echt van namaak te onderscheiden en de echte verzamelaars wensten uiteraard met name originele werken op te nemen in hun collectie. Om die reden werd er veel belang gehecht aan inscripties. De kunstenaars in de oudheid waren beroemd en trots. Hun werk werd derhalve vaak voorzien van een inscriptie als bewijs van echtheid. Gedurende de renaissance waren een aantal talen zoals het Etruskisch en het Egyptisch nog niet ontcijferd. Vervalsers konden derhalve naar hartenlust inscripties vervalsen zowel op originele beelden als nieuwere exemplaren zonder het risico lopen betrapt te worden.
Het duurde soms vele eeuwen voordat sommige klassieke beelden werden ontmaskerd. Zelfs over het wellicht beroemdste beeld uit de oudheid – de Venus van Milo – gaat het gerucht dat de sokkel wel is gevonden maar ‘verdwenen’ is in de catacomben van het Louvre. Er is geen twijfel over de ouderdom van het beeld, maar de maker zou niet tot de elite van de Griekse antieke beeldhouwers hebben behoord. Is het beeld daardoor minder mooi?
Michelangelo als vervalser
Omdat verzamelaars streefden naar originaliteit werden er soms vreemde opdrachten verstrekt. Michelangelo was ook tijdens zijn leven een van de beroemdste kunstenaars ooit. Toch kreeg hij het verzoek om een bronzen engel te maken en deze eerst een jaar te begraven zodat er een klassieke patina zou ontstaan. Momenteel zou een werk van deze meester meer opbrengen dan een origineel uit de klassieke oudheid. Overigens accepteerde Michelangelo de opdracht en maakte zonder gewetensbezwaren deze vervalsing.
De meeste klassieke beelden waren in brons gemaakt
Uit de kronieken uit de klassieke oudheid weten we dat de meeste standbeelden van brons werden gemaakt. Toch zijn er maar 30 bronzen beelden teruggevonden. Brons was een kostbaar materiaal dat ook gebruikt kon worden voor gebruiksvoorwerpen. De meeste klassieke beelden in brons zijn derhalve omgesmolten toen kunst minder in tel was. Van een aantal marmeren beelden die wel bewaard zijn gebleven, is bekend dat deze waren gebaseerd op bronzen voorbeelden. Vooral de Romeinse kunstenaars lieten zich inspireren door de Grieken. Of moeten ook dit vervalsingen worden genoemd?
Dit artikel bevat affiliate links. Als je hierop klikt en een bestelling plaatst, ontvangen wij een percentage, maar jij betaalt gewoon het normale bedrag voor je product.
Rosalyn is schrijfster en vertaalster. Zij is de drijvende kracht achter Art Insite en zorgt voor waardevolle content. Heb je vragen of wil je een vermelding op onze website? Neem dan contact met haar op via het contactformulier.