Kunst en religie zijn al sinds de oudheid met elkaar verbonden. In vrijwel iedere cultuur behoren religieuze afbeeldingen tot de belangrijkste die er werden gemaakt. Vandaag de dag spreken we over de Griekse en Romeinse mythologie, maar voor de Oude Grieken en Romeinen was dit een godsdienst die wellicht meer hun dagelijkse leven bepaalde dan in onze samenleving het geval is.
Inhoudsopgave
Hoe zag men kunst vroeger?
Tot ongeveer het jaar 1500 werd kunst niet gezien als een bijzonder onderdeel van de samenleving. Kunst was een ambacht zoals er vele waren. Ook kunstenaars moesten zich hun ‘art’ verwerven door te studeren en te oefenen. Net als bij de andere ambachten gingen jongeren in de leer bij een meester die hen de fijne kneepjes van het vak leerde. Opdrachtgevers voor deze vaklieden waren vooral de adel en de geestelijkheid. Dat bepaalde in hoge mate welke werken er gemaakt werden, maar zorgde er ook voor dat veel oude kunst werd bewaard in de kerken of landhuizen/paleizen.
De veranderde status van de kunstenaar
In de renaissance veranderde de status van de kunstenaar. Hij werd gezien als de schepper van mooie zaken. Dat leerde hij op een kunstacademie. Al snel werden er regels opgesteld die kunst definieerden. Middels werken uit de klassieke oudheid kwam er aandacht voor perspectief, juiste verhoudingen en lichtval. Het leidde tot kunst die vooral die details liet zien en waarin kunstenaars met ongelooflijke precisie de werkelijkheid nabootsten. Nog steeds waren de opdrachtgevers met name de rijken en de kerk. Gewone tafereeltjes en burgers werden soms ook afgebeeld, maar vrijwel altijd met een symbolische boodschap.
Pas in de 19e eeuw waren er kunstenaars die zich wensten te onttrekken aan het keurslijf van de bestaande kunst. Niet langer het afbeelden van de werkelijkheid was net ultieme doel, maar in de kunst mocht ook het gevoel worden getoond tot aan abstractie toe. Daarbij werd het afbeelden van de werkelijkheid via de kunst ook minder belangrijk door de ontwikkeling van de fotografie. Kunst werd eerder een roeping dan een ambacht en kunst was bedoeld voor iedereen en niet meer uitsluitend de elite.
Kunst en het tweede gebod
Het tweede gebod: ‘Gij zult u geen gesneden beeld, noch enige gelijkenis maken, van hetgeen boven in den hemel is, noch van hetgeen onder op de aarde is, noch van hetgeen in de wateren onder de aarde is. Gij zult u voor die niet buigen, noch hen dienen; want Ik, de HEERE uw God, ben een ijverig God….’
In de Joodse wet was al opgenomen dat het verboden was om enige afbeelding te maken en die te aanbidden. Met name dat aanbidden was een zonde die vaak werd begaan in een wereld waar monotheïsme nog een uitzondering was. De Rooms-Katholieke Kerk was lange tijd verdeeld over war hef tweede gebod inhield voor de afbeeldingen die mochten worden gemaakt.
Tot ongeveer het jaar 800 werd strikt de hand gehouden aan het verbod dat enige afbeelding een voorstelling zou geven van God, Het meest verregaande was twee handen te schilderen als symbool van de Heer. Af en toe waren er ook voordat het protestantisme ontstond al beeldenstormen waarbij alle religieuze kunst werd vernietigd als teken van afgoderij. Rond 800 werd in het katholieke geloof een uitleg gegeven aan het tweede gebod waarin werd gesteld dat uitsluitend de aanbidding van enige afbeelding een zonde was. God mocht (op een respectvolle wijze) worden afgebeeld. Het bekendste voorbeeld is wellicht ‘De creatie van Adam’ door Michelangelo.
De voortdurende strijd om het tweede gebod
De reformatie leidde tot een nieuwe discussie over religieuze kunst. Veel protestanten zagen in de rijke versiering in Katholieke kerken een duidelijk teken van Paapse afgoderij. De beeldenstorm ging om meer dan uitsluitend overtreding van hef tweede gebod. De reformatie was een reactie op meerdere misstanden in de Rooms-katholieke kerk van de middeleeuwen. Het leidde echter ook tot de veel soberder inrichting van protestante kerken die ook symbool staat voor een meer sobere leer, Ook de vraag of een afbeelding van God (of Jezus) is toegestaan is beslist nog niet in alle kerkgenootschappen beantwoord.
De afbeelding van Mohamed en het tweede gebod
Veel in de Koran is ontleend aan de toenmalige wereldgodsdiensten. In de wereld van de islam zijn afbeeldingen van mens en dier compleet verboden en komen in de kunst dan ook niet voor. De afbeelding van Mohamed wordt dan ook ais godslastering gezien in welke vorm dan ook. Mohamed als laatste profeet is de volmaakte mens die niet door mensen kan worden afgebeeld, zegt de leer van deze religie.
Bekijk ook:
- Het Sint-Nicolaasfeest, het schilderij van Jan Steen – 1665-1668
- Kerst in de kunst van de middeleeuwen
Dit artikel bevat affiliate links. Als je hierop klikt en een bestelling plaatst, ontvangen wij een percentage, maar jij betaalt gewoon het normale bedrag voor je product.
Rosalyn is schrijfster en vertaalster. Zij is de drijvende kracht achter Art Insite en zorgt voor waardevolle content. Heb je vragen of wil je een vermelding op onze website? Neem dan contact met haar op via het contactformulier.