Wie naar het schilderij van Jan Steen kijkt, ziet een gezellig tafereel van het vooral in Nederland zo populaire Sinterklaasfeest. Sinterklaas zelf is niet in beeld maar het schilderij geeft de indruk alsof de goedheilig man al langs is geweest, gelet op het lekkers en de cadeautjes die zijn te zien. Het ziet er allemaal vrolijk en losjes uit en de kijker zou in de huidige tijd de indruk kunnen krijgen dat Steen het alleen te doen is geweest om een prettig doek te schilderen ter vermaak. Dat was in de tijd waarin deze meester schilderde echter beslist niet de bedoeling. Net als in al zijn schilderijen heeft alles een doel en is de symboliek overal in aanwezig. Van veel dingen is de betekenis alweer verdwenen, maar de tijdgenoten begrepen de boodschappen maar al te goed.
Inhoudsopgave
De tijd waarin Jan Steen het schilderij maakte
De 80-jarige oorlog was voorbij en de protestanten hadden gewonnen. Het Rooms-katholieke geloof was weliswaar niet verboden in Holland maar openbare viering daarvan werd door de Hervormde kerk met afkeuring bezien. Er gingen in de tijd stemmen op om dit restant van papisme (Sinterklaasfeest) compleet te verbieden. De aanbidding van heiligen kwam immers dicht in de buurt van afgoderij. In veel steden zoals Dordrecht was het bijvoorbeeld verboden om afbeeldingen te maken van heiligen met brood, koek of andere zaken. De Rooms-katholieke Steen heeft beslist ook de protestantse autoriteiten behoorlijk geprovoceerd met de pop van taaitaai die een meisje op het schilderij zo prominent in de hand houdt.
De symboliek van het schilderij over Sinterklaas van Jan Steen
De tijdgenoten van Jan Steen herkenden op het schilderij Het Sint-Nicolaasfeest meteen een aantal symbolische afbeeldingen, terwijl voor ons het inzicht geeft in de gewoonten die golden in deze tijd, bijna 4 eeuwen geleden. Wie zoet is, krijgt lekkers. Er staat een mand vol met lekkernijen uit die tijd. Wij herkennen meteen de speculaas en de taai-taai die ook nu tijdens Sinterklaas veel worden gegeten. De appeltjes van oranje (mandarijnen) ontbreken niet en maken duidelijk dat dit gezin het beslist niet slecht heeft. Op tafel ligt het suikerwerk en ook nog eens pepernoten. Deze lekkernij komt ook in andere verhalen over deze tijd met enige regelmaat voor. Er staat ook een appeltje op de tafel met een munt erin gestoken. Dat is nu het bekende appeltje voor de dorst waar we het vandaag nog regelmatig over hebben. In de tijd van Steen was het een gewoonte om deze als geschenk te geven.
Wie stout is, de roe
De wat oudere jongen op het schilderij heeft duidelijk een roe gevonden in zijn schoen en is daar niet blij mee. De jongere kinderen lachen hem uit vanwege zijn verdriet. Wellicht heeft hij hen te veel geplaagd in het verstreken jaar. De situatie voor de jonge man is niet geheel hopeloos. Het lijkt erop alsof de oudere vrouw hem wenkt. Is er misschien toch nog een cadeau als hij besluit zijn leven te beteren? Opmerkelijk is dat de jongen die afgebeeld is qua leeftijd te schatten valt rond de 12 jaar. Zijn kleding is echter die van een volwassen man en dat zegt iets over de verwachtingen voor zijn nabije toekomst.
De oude man en vrouw
Het tafereel is vol in beweging met personen die alle kanten op wijzen en druk bezig zijn met van alles. Het centrum is echter een oude man die rust geeft aan het beeld, Ook dat is typisch voor schilderijen van Steen die daardoor een beter evenwicht krijgen. Wie goed kijkt, ziet dat de oude vrouw lijkt te wenken naar iemand buiten beeld. Nu iedereen is afgeleid is het moment daar voor Sinterklaas om weer in zijn echte gedaante de kamer binnen te komen, verontwaardigd dat hij of zij het grote moment heeft gemist. Tot de 19e eeuw was Sinterklaas overigens altijd onzichtbaar en bestonden Pieten nog niet.
Een protestante versie
De katholieke versie van pakjesavond is het bekendste werk van Jan Steen over Sinterklaas. Het is te zien in het Rijksmuseum in Amsterdam. Steen schilderde later overigens ook een veel soberder versie van een protestante viering van het feest.
Dit artikel bevat affiliate links. Als je hierop klikt en een bestelling plaatst, ontvangen wij een percentage, maar jij betaalt gewoon het normale bedrag voor je product.
Rosalyn is schrijfster en vertaalster. Zij is de drijvende kracht achter Art Insite en zorgt voor waardevolle content. Heb je vragen of wil je een vermelding op onze website? Neem dan contact met haar op via het contactformulier.