Katten in de kunst: Henriette Ronner-Knip

Als men zegt ´katten in de kunst´, aan welke kunstenaar denk jij dan? Wellicht denk je aan de kat van Picasso, die graag katten afbeeldde als echte roofdieren, zoals je kunt zien op het schilderij ‘De kat die een vogel verslindt’. Of je denkt aan Dali, een echte kattenliefhebber, die zelf een Colombiaanse ocelot hield. Toen een vrouw erg schrok van het dier, verklaarde hij dat het een gewone huiskat was met strepen erop geschilderd. Matisse was gek op zijn kat La Puce, en schilderde bijvoorbeeld zijn dochter Marguerite met zijn lievelingskat op schoot. Maar de bekendste katten in de kunst zijn toch wel van de hand van Henriette Ronner-Knip.

De geschiedenis van katten in de kunst

In het oude Egypte waren er tijden van overvloed als de Nijl overstroomde en al het land aan de oevers vruchtbaar maakte. Maar er waren ook periodes van droogte en dan was de voeding van het volk afhankelijk van het opgeslagen graan in de pakhuizen. Een dergelijke hoeveelheid voedsel was uiteraard ook zeer aantrekkelijk voor muizen en ratten.

Wilde katten waren uitstekende muizenvangers en het was dan ook logisch dat er net zolang met soorten werd gekruist tot er een ras ontstond dat een goede muizenvanger bleef, maar ook sociaal naar de mens toe was. Deze katten kwamen daarna ook al snel in de huizen van rijke en machtige Egyptenaren terecht omdat men gefascineerd raakte door de elegantie en onafhankelijk gedrag van het dier. Ongeveer 1.000 jaar voor Christus was een farao zo onder de indruk van zijn katten dat het dier heilig werd verklaard. Vanaf die tijd werden katten met enige regelmaat gemummificeerd en vaak begraven met hun eigenaar, soms zelfs in een piramide. De godin Bastet, die vroeger met een leeuwenkop werd afgebeeld, kreeg nu een kattenkop en een veel belangrijker rol in de religie van de Egyptenaren. Katten mochten niet uit het land worden gebracht.

https://www.youtube.com/watch?v=Jb6YfycijIw

Dat veranderde toen de Romeinen in feite de macht overnamen in het land van de Nijl. Katten kwamen via Rome in heel de destijds bekende wereld terecht. Daarbij waren er boerderijkatten die de muizen in toom dienden te houden, maar ook de luxe exemplaren die hun maaltijd voorgeschoteld kregen. Dat is tot op heden niet veranderd, al zijn er inmiddels meer dan 3 miljoen katten in ons land waarvan de meeste nooit een muis zullen tegenkomen.

Wie is Henriette Ronner-Knip?

Henriëtta Knip werd in Amsterdam geboren in het jaar 1821 als dochter van kunstschilder J.A Knip. Haar vader schilderde vooral dieren zoals schapen, geiten en kikkers. Hij gaf zijn dochter op bijna professionele manier schilderles, wat zeer ongebruikelijk was voor die tijd. Dat leverde resultaten op, want vanwege haar vroege werk dat voornamelijk Brabantse landschappen omvatte, werd ze als eerste vrouw in Nederland toegelaten tot Arti et Amicitiae, een professioneel kunstgezelschap. Na haar huwelijk met Feico Ronner, vestigde het echtpaar zich in Brussel. Vanaf dat moment ondertekende Henriette haar schilderijen met de achternaam van haar man.

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Peerdeman Utrecht Auctions (@veilinghuispeerdeman)

Ook in België werd ze toegelaten tot de hoogste culturele kringen. In eerste instantie schilderde ze vooral honden. Dat deed ze tot tevredenheid van het publiek, want ze kreeg zelfs opdracht om de hondjes van de Belgische koningin op het doek te zetten. Ze verdiende echter haar plaats in de kunstgeschiedenis vanaf 1870, toen ze katten ging portretteren.

De YouTube van de 19e eeuw

Katten fascineren mensen al zolang ze in diens huis een plek in beslag hebben genomen. Vandaag de dag zijn er ontelbare filmpjes op het internet te vinden waarin katten de hoofdrol spelen. Maar het zou te eenvoudig zijn om de schilderijen van Henriëtte Ronner-Knip als voorlopers te zien van de moderne YouTube-beelden.

Haar schilderijen waren romantisch en realistisch met katten en kittens in alledaagse situaties. Maar voor opdrachten ontving ze vaak een honorarium van duizenden guldens. Dat was vergelijkbaar met de grote namen uit die tijd, die portretten of andere werken maakten. Ze schilderde naar levende modellen. Als het dier niet voldoende als model fungeerde, plaatste ze die soms in een glazen kabinet. De wijze waarop ze pluizige, langharige katten realistisch wist af te beelden, perfectioneerde ze steeds meer. Op die manier verdiende ze haar plaats in de historie.

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Cats in art (@ameowzing_art)

Nog niet geheel vergeten

Na haar overlijden nam de belangstelling voor haar werk af. In de schilderkunst werd naar nieuwe  wegen gezocht. Het realistisch schilderen van honden en katten werd toch meer beschouwd als iets typisch vrouwelijks en daarmee ook als kunst van mindere allure dan betreffende andere onderwerpen. De schilderijen van Henriette Ronner-Knip werden met moderne middelen verveelvoudigd en gebruikt voor allerlei zaken van prenten tot reclame-afbeeldingen. Daarbij werd zelden vermeld dat het oorspronkelijke werk van haar hand was geweest.

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Marissa 🦢 (@the.minstrels.muse)

Kan je vandaag de dag een originele Henriette Ronner-Knip kopen?

In haar lange leven maakte Henriette Ronner-Knip honderden werken met katten. Dat waren niet alleen schilderijen met olieverf, maar ook vele aquarellen, schetsen en studies, Ook vandaag de dag is er op dat gebied aanbod. Daarbij moet je dan minimaal enkele duizenden euro’s voor een schets of studie neertellen. Voor een schilderij(tje) moet je al rekenen op een prijskaartje van 5 cijfers. Wellicht dat de kunstliefhebbers van vandaag het werk te romantisch vinden, dat betekent niet dat ze niet wordt gerespecteerd voor wat ze heeft achtergelaten. De hoogste prijs voor een werk van Henriette Ronner-Knip op een beurs bedroeg $ 429.000 voor een doek met spelende kittens. Wellicht wordt het toch eens tijd om op zolder te kijken naar dat schattige schilderij met katten waarvoor jij geen plaats kon vinden aan de muur?

Andere kunstenaars die om katten gaven

Henriette Ronner-Knip was niet de enige in de kunstwereld die om katten gaf. Ook van Picasso, Matisse en Dali (om er maar een paar te noemen) was bekend dat ze de kat al favoriet huisdier beschouwden. Katten zijn dan ook op ontelbare schilderijen afgebeeld, ook door de grote meesters.

Théophile-Alexandre Steinlen is een minder bekende naam. Als het om katten in de kunst gaat, is zijn naam echter ook zeer bekend. Hij was een Franse kunstenaar en schilderde vooral posters in de stijl van Art Nouveau. Een Japanse kunstenaar die erg veel van katten hield, was Tsuguharu Foujita. Soms was de kat het hoofdonderwerp, soms was dat een persoon. Dat maakte Foujita niets uit. Vrijwel altijd is er wel ergens een kat te ontdekken in zijn prenten en schetsen.

Duurste schilderij met een kat

Het meest kostbare werk waarop een kat figureert is een doek van Picasso: Dora Maar au chat. Achter op de stoel van de minnares van Picasso is het silhouet van een kleine zwarte kat te zien. Misschien dat de nieuwe eigenaar in 2006 niet zozeer het schilderij wou hebben vanwege de kat. Het werd echter wel het duurste schilderij met een kat ooit: op de veiling werd $ 95 miljoen betaald.

Persiflages met katten op beroemde schilderijen

Vandaag de dag is het ook heel populair om katten in beroemde schilderijen te plaatsen. Meestal gaat het dan om een foto van een kat. Zo zie je ineens een kat in het schilderij Het melkmeisje van Vermeer of bij de beroemde Mona Lisa van Da Vinci. Ook op De schreeuw van Edvard Munch is een dergelijke persiflage gemaakt, door er de vormen van een woedende kat in te plaatsen.

Dit artikel bevat affiliate links. Als je hierop klikt en een bestelling plaatst, ontvangen wij een percentage, maar jij betaalt gewoon het normale bedrag voor je product.