Het jaar 2023 is Johannes Vermeer jaar met een schitterende expositie van het grootste deel van zijn werk. Algemeen wordt Vermeer gezien als een van de beste Hollandse meesters ooit. Toch werd Vermeer (1632-1675) pas echt beroemd in de 19e eeuw. Inmiddels is er al veel onderzoek gedaan naar zijn werk. Hoe werd hij eigenlijk beroemd en maakte hij gebruik van de camera obscura?
Inhoudsopgave
Hoe werd Johannes Vermeer beroemd?
De radicale Franse kunstcriticus Téophile Thoré-Bürger had genoeg van de schilderkunst in zijn tijd, die vooral leek bedoeld te zijn voor de kerk en personen van adel. In 1866 wijdde hij een monografie aan Vermeer, omdat deze ook meerdere huishoudelijke taferelen van ‘gewone’ mensen had geschilderd. Op dat moment was Vermeer al bijna vergeten mede omdat zijn oeuvre zeer beperkt is. Thoré noemde Vermeer ook de sfinx van Delft, omdat er zo weinig bekend was over de schilder. Nadien werd het werk van Vermeer zeer populair en zijn inmiddels enkele van zijn bekendste werken van onschatbare waarde.
Waarom de sfinx van Delft?
In de tijd van Thoré was er maar weinig bekend over het leven van Johannes Vermeer, zelfs zijn geboortedatum is niet achterhaald, slechts de datum waarop hij werd gedoopt in Delft. Er is ook geen correspondentie bewaard gebleven over zijn werk evenmin als er schetsen zijn gevonden als voorbereiding voor zijn schilderijen. Voor zover bekend had hij maar 1 opdrachtgever, de Delftse kunstverzamelaar Pieter van Ruijven. Diens schoonzoon liet na zijn dood maar liefst 21 Vermeers na. Omdat er zo weinig over de schilder bekend is, wordt hij vandaag de dag de sfinx van Delft genoemd.
Wat wilde Johannes Vermeer zeggen met zijn schilderijen?
Gelet op het beperkte aantal schilderijen dat vandaag de dag wordt toegeschreven aan Vermeer (34-37) lijkt het erop dat hij slechts 1 of 2 schilderijen per jaar heeft gemaakt. Bij later onderzoek bleek echter dat zijn werken relatief snel zijn geschilderd en het detaillisme dat bijvoorbeeld bij Rembrandt is te zien ontbreekt. Vermeer maakte gebruik van de duurste verfsoorten die er in zijn tijd beschikbaar waren, maar was zeer slordig met dateren en signeren. Sommige van zijn werken lijken achteraf te zijn voorzien van een valse signatuur. Ook werden er in later eeuwen onder zijn naam vervalste werken op de markt gebracht, zoals het geval was met De Emmaüsgangers, een doek dat eigenlijk geschilderd werd door Han van Meegeren.
Kortom: het is raadselachtig wat Vermeer voor bedoelingen had met zijn kunst. Gelet op het feit dat zijn schoonfamilie rijk was, hoefde hij waarschijnlijk niet te leven van de kwast.
Gebruikte Johannes Vermeer de camera obscura?
Dat Vermeer een goede schilder was bewees hij al met zijn eerdere werk met onder andere stadsgezichten van Delft en enkele werken gebaseerd op de mythologie. Maar vooral zijn werk als intimist wordt geprezen. Vermeer schilderde een aantal huishoudelijke scènes (in de betere kringen) die een beeld leken te geven van het leven in die tijd, zoals je ziet bij Het concert.
Daarbij is het perspectief perfect en is de werking van licht wellicht nog indrukwekkender dan bij Rembrandt. Sommige wetenschappers vermoeden dat Vermeer gebruik heeft gemaakt van een camera obscura. De camera obscura (donkere kamer) was een eenvoudig toestel waarmee dankzij een lens en een kaars een beeld kon worden geprojecteerd op een wand of een doek. Dat Vermeer hiervan gebruik zou kunnen hebben gemaakt wordt beargumenteerd met de volgende zaken.
- Het perfecte perspectief en de lichtval (altijd via een raam aan de linkerkant).
- Een aantal afbeeldingen lijken in dezelfde kamer te zijn gemaakt (opvallend is daarbij de zwart-wit geblokte tegelvloer). Dit zou een kamer in de woning van Vermeer kunnen zijn.
- Sommige afbeeldingen op de schilderijen hebben een soft-focus die ontstaat bij het gebruik van een lens.
- Er ontbreken hulplijnen onder de verflagen die ook de grote meesters gebruikten om het perspectief op orde te krijgen.
Het is echter onmogelijk om alleen op basis van de schilderijen te bewijzen dat Vermeer gebruik maakte van dit hulpmiddel.
Onderzoek van het Melkmeisje
In de aanloop naar de expositie is ook het beroemde Melkmeisje met de meest geavanceerde middelen onderzocht. Daarbij werd bevestigd wat veel experts al hadden vermoed. Vermeer heeft het doek rustiger gemaakt door een kast met kannen achter het meisje volledig over te schilderen. Ook een vuurmand die op de voorgrond stond, verdween later. Tevens werd meer inzicht verkregen in de techniek die Vermeer gebruikte. Op het doek is eerst een onderschets gemaakt in zwarte verf. Daarna vulde Vermeer de details in.
Dit artikel bevat affiliate links. Als je hierop klikt en een bestelling plaatst, ontvangen wij een percentage, maar jij betaalt gewoon het normale bedrag voor je product.
Rosalyn is schrijfster en vertaalster. Zij is de drijvende kracht achter Art Insite en zorgt voor waardevolle content. Heb je vragen of wil je een vermelding op onze website? Neem dan contact met haar op via het contactformulier.