Han van Meegeren, een goed schilder, maar meestervervalser

In de kunstwereld wordt de naam Han van Meegeren nog regelmatig genoemd. Hij schilderde zeker niet onverdienstelijk, maar werd vooral bekend als vervalser. Waarom begon hij met vervalsen van schilderijen? En hoe kwam men er uiteindelijk achter? In dit artikel lees je alles over deze meestervervalser.

Wie was Han van Meegeren?

Henricius Antonius van Meegeren (1889-1947) werd in Deventer geboren als de zoon van een leraar. Al op jonge leeftijd had hij interesse in de schilderkunst en met name voor de oude meesters. Zijn vader had geen begrip voor de artistieke ambities van zijn zoon. Als deze werd betrapt, moest hij strafregels schrijven. Vanwege zijn dominante vader studeerde Van Meegeren in de periode 1907 tot 1913 bouwkunde aan de Technische Hogeschool van Delft. Ook daarin blonk hij uit, hoewel hij de studie niet afmaakte. Hij ontving een prestigieuze prijs voor zijn onderzoek naar het interieur van de Laurenskerk in Rotterdam. Maar Han van Meegeren besloot zijn passie te volgen en zou de rest van zijn leven aan de schilderkunst wijden.

Een klassieke schilder in een moderne tijd

Han van Meegeren had de moderne kunst afgezworen en besloot in de stijl van de oude meesters te gaan schilderen. Dat kwam goed aan bij het publiek en zijn olieverfschilderijen werden voor hoge prijzen verkocht aan de gegoede burgerij. Maar het was de tijd dat er diverse nieuwe stijlen werden ontwikkeld. De kunstcritici van die dagen hadden alleen oog voor tijdgenoten van Van Meegeren zoals Mondriaan en Picasso. Zelf werd de schilder belachelijk gemaakt als weinig origineel en niet passend in de moderne tijd.

De uiterste vernedering kwam toen er een nieuwe voorzitter werd gezocht voor de Haagse Kunstkring. De kring verkeerde in de financiële problemen die Van Meegeren zou kunnen oplossen, maar hij werd geweigerd. Dat hing zonder meer samen met zijn mening over een aantal vooraanstaande critici die hij niet onder stoelen of banken had gestoken. Verbitterd emigreerde Van Meegeren naar Frankrijk, waar hij een aantal jaren als kluizenaar leefde in een luxueuze villa.

De wraak van Han van Meegeren

In Frankrijk besloot hij wraak te nemen door de critici voor gek te zetten. Han van Meegeren zou een ‘nieuwe’ oude meester maken. Als de critici het werk als echt zouden aanmerken, zouden zij op hun beurt voor gek staan als hij de waarheid zou openbaren. Heel bewust koos hij voor een werk van Johannes Vermeer. Deze schilder uit de 17e eeuw was in zijn eigen tijd vrijwel onbekend gebleven maar inmiddels een beroemdheid geworden. De Vermeer-experts waren er van overtuigd dat er nog een aantal van zijn werken onontdekt waren gebleven. Han van Meegeren besloot ze te geven wat ze verwachtten.

De kunst van het vervalsen

Hoewel er begin 20e eeuw veel minder technieken bestonden om vervalsingen op te sporen, was het tevens moeilijk om een olieverfschilderij uit de 17e eeuw na te bootsen. Omdat Van Meegeren dankzij zijn eigen schilderijen een aardig kapitaaltje had opgebouwd, lukte het hem om linnen uit de 17e eeuw te kopen als doek. Voor de verf wist hij een nieuwe techniek te ontwikkelen om deze oud te laten lijken. Hij vermengde de olieverf met bakeliet. Nadat het schilderij klaar was, werd dat opgerold en tijdelijk verwarmd. Hierdoor ontstonden de barstjes in de verf die ieder schilderij uit die tijd inmiddels zou moeten tonen. Met andere technieken, zoals zwarte inkt, wist hij de ouderdom nog verder te accentueren. Daarbij was Han van Meegeren uiteraard een begenadigd schilder die een beeltenis kon neerzetten die ook door Johannes Vermeer geschilderd had kunnen zijn.

Meestervervalser Han van Meegeren

Het doek kreeg de naam De Emmaüsgangers en moest doorgaan voor een doek uit de Italiaanse periode van Vermeer. Er waren critici die twijfelden aan de echtheid van het schilderij, maar het werd door de experts aanvaard als een echte Vermeer. Han van Meegeren had zijn wraak. Het toeval wilde dat de ambitieuze jonge directeur van het museum Boijmans Van Beuningen een expositie had gewijd aan de onlangs ontdekte werken van Vermeer. Hoewel Van Meegeren eigenlijk op dat moment (de jaren 30 van de vorige eeuw) de vervalsing had moeten bekennen, bezweek hij voor het geld. Het bod van het museum kwam overeen met tientallen miljoenen euro’s in onze tijd. Van Meegeren nam het geld aan en besloot verder te gaan met vervalsen.

Hoe werd de meestervervalser ontmaskerd?

Hoewel vandaag de dag met moderne technieken het mogelijk zou zijn geweest om de vervalsingen te herkennen, lukte dat niet in de tijd dat Van Meegeren verdere vervalsingen maakte. Volgens experts vandaag de dag waren de volgende ‘oude meesters’ van beduidend mindere kwaliteit dan De Emmaüsgangers. Het was inmiddels oorlog geworden, waardoor er wel belangrijker zaken aan de orde waren dan kunst. Die oorlog zou Van Meegeren ook fataal worden.

De bekentenis

In de collectie van Herman Göring werd na het einde van de oorlog een onbekende Vermeer aangetroffen. Uit de administratie bleek dat Göring er een fors bedrag voor had betaald aan Van Meegeren. Deze werd daarop van collaboratie beschuldigd en opgesloten. In de gevangenis had Van Meegeren 2 keuzes: hij kon zijn mond houden en het risico lopen een zware straf te krijgen, in theorie zelfs de doodstraf, of hij moest de vervalsing toegeven met een maximum straf van 2 jaar cel. Hij koos voor het laatste en het kostte hem nog veel moeite om inderdaad als vervalser te worden aangemerkt.

Een meesterboef

Han van Meegeren overleed niet lang na zijn bekentenis. Hij had zijn wraak gekregen, al ging dat op een andere manier dan hij wellicht had gepland. Omdat hij ook de gehate Göring een vervalsing in de maag had gesplitst, kreeg hij enige populariteit als meesteroplichter. Ook de schilderijen die hij met eigen naam ondertekende zijn tegenwoordig relatief duur. Wellicht zou het Han van Meegeren plezier hebben gedaan te weten dat er inmiddels ook vervalsingen in omloop zijn van zijn reguliere werk.