Hoe is kunst eigenlijk ontstaan? Om daar een antwoord op te kunnen geven, moeten we behoorlijk ver terug in de tijd, verder dan je wellicht dacht. De geschiedenis van kunst gaat namelijk terug tot de prehistorie. Maar laten we eerst kort ingaan op de vraag wat we verstaan onder kunst. Daarna duiken we in de geschiedenis van de kunst.
Inhoudsopgave
Wat is kunst?
Wat is kunst dan precies? De definitie van kunst is als volgt: Het vermogen om schoonheid te scheppen en esthetisch genot op te wekken. (Dikke Van Dale)
Niet alles valt met deze definitie te verklaren. Wie regelmatig naar het programma Kunst & Kitsch kijkt, zal niet altijd de schoonheid in de kunst ontdekken of misschien juist esthetisch genot vinden in objecten die men kitsch noemt. Misschien valt in het ontstaan en de geschiedenis van kunst meer te ontdekken en de definitie scherper te stellen. Wanneer is kunst ontstaan?
De prehistorie
Overal ter wereld zijn rotstekeningen gevonden. Sommige dateren na het begin van onze jaartelling maar de oudste zijn 45.000 jaar geleden gedateerd. Als die zich in holen bevonden die door toeval werden afgesloten, zijn deze afbeeldingen soms schitterend bewaard zoals in de grotten van Lascaux. Hier gaat het vooral om afbeeldingen van dieren waarop gejaagd werd.
De kwaliteit van de afbeeldingen is vaak zo goed qua compositie waarin beweging werd weergegeven dat experts lange tijd hebben gedacht dat de schilderingen veel jonger waren dan ze in werkelijkheid bleken te zijn. In dezelfde tijd werden er namelijk ook grafgiften gevonden in de vorm van kleine beeldjes. Deze waren vaak zo primitief en bijna abstract van vorm dat de schilderingen niet leken te passen bij deze voorwerpen. Pas door datering met C-14 kon men vaststellen dat de muurschilderingen reeds zo oud waren dat ze tot de prehistorie behoren. Het zal nooit duidelijk worden waarom de tekeningen werden gemaakt.
Historici denken dat het waarschijnlijk is dat er sprake was van een soort bezwering. Mensen in die tijd waren als jagers volledig afhankelijk van prooidieren. Wellicht de schilderingen in de holen gebruikt voor rituelen om een succesvolle jacht af te smeken. Ook is het mogelijk dat het decoratief was bedoeld. Inmiddels is ook duidelijk dat de holenmens in de prehistorie over dezelfde hersencapaciteit beschikte als de tegenwoordige mens. De behoefte om zich te omringen met schoonheid is tijdens de hele bekende menselijke geschiedenis een feit geweest. Het valt in ieder geval onder de noemer kunst.
De Griekse en Romeinse klassieken
De periode dat de Grieken en later de Romeinen het in Europa voor het zeggen kregen, noemen we niets voor niet tijden van beschaving. Een beschaving die overigens wel gebaseerd was op een groot verschil in rijkdom. De elite beschikte over voldoende middelen om zich te omringen met schoonheid. De kunst van het beeldhouwen ontwikkelde zich tot grote hoogte. Kunstenaars signeerden ook hun werken en stonden in hoog aanzien. Zaken als perspectief en verhoudingen zorgden voor realisme in de kunst en vooral ook aandacht voor mooie zaken. Beelden in tempels, maar ook muurschilderingen in particuliere villa’s leverden kunst op die we vandaag de dag nog steeds bewonderen.
De middeleeuwen
De (duistere) middeleeuwen betekenden eigenlijk alleen in Europa een grote teruggang in het maken van kunst. Elders in de wereld veranderde er weinig. Kunst in de middeleeuwen was in eerste instantie vooral religieus bedoeld. Tijdens de middeleeuwen was de schilderkunst vooral iconisch. De afbeeldingen waren tweedimensionaal, zonder perspectief en juiste verhoudingen. Het werk werd niet gesigneerd en vooral monniken hielden zich met dergelijk werk bezig. In diezelfde tijd werd er ook prachtige ontwerpen gemaakt voor onder andere kathedralen en kerken. Ook hier werden de namen kunstenaars meestal niet bewaard.
Kunst tijdens de renaissance
Het woord renaissance betekent wedergeboorte. Eigenlijk is het deze term pas n de 19e eeuw ingeburgerd maar de start wordt in het algemeen in de 14e eeuw geplaatst in Italië. Hoewel er beslist niet alleen in de kunst iets veranderde wordt daar vaak de nadruk op gelegd. Het was ook geen toeval dat juist in Italië de beweging startte. Vrijwel uitsluitend in dat gebied was er sprake van stadstaten die zich graag spiegelden aan het oude Rome of het Athene in de periode daarvoor. In de kunst werd gepoogd om de oude klassieken te evenaren en te overtreffen.
Kunst moest realistisch en vooral ook mooi zijn. Er kwamen naast de adel en de kerk steeds meer rijke opdrachtgevers bij die voor kunst kozen in hun woning. Kunstenaars in geheel Europa keken naar Italië voor inspiratie. Nog steeds was het maken van kunst een beroep waarmee in de eerste plaats geld moest worden verdiend. De meesters werden echter ook zelf erg beroemd en rijk en signeren van het werk werd weer vanzelfsprekend. We noemen deze vorm ook wel academische kunst, omdat in detail was vastgelegd hoe kunstenaars moesten werken en dit op de kunstacademies werd onderwezen. Pas eind negentiende eeuw diende zich een protest aan in de vorm van eerst het impressionisme en later het expressionisme. Kunstenaars wilden niet langer uitsluitend door regeltjes in hun werk worden beperkt.
De moderne kunst
Het begin van de moderne kunst wordt in het begin van de 20e eeuw verondersteld en eindigt rond 1960 met de opkomst van de hedendaagse kunst. Tot het begin van de moderne kunst was het duidelijk dat er geen grote afstand mocht bestaan tussen het kunstwerk en de zichtbare werkelijkheid.
Dat veranderde met de moderne kunst en uitte zich in een groot aantal stromingen zoals futurisme, surrealisme, dadaïsme en kubisme. In de abstracte kunst wordt er helemaal geen poging meer gedaan om objecten uit de werkelijke wereld exact weer te geven. Details doen er niet toe en met kleur en intensiteit worden gevoelens uitgedrukt. Het is soms moeilijker om de moderne kunst te vatten binnen de bovengenoemde definitie. Het heeft vaak erg lang geduurd voordat het werk van groten van de moderne kunst, zoals Picasso, ook als zodanig werd gewaardeerd. Kunstenaars werkten ook vaak niet meer voor opdrachtgevers, maar kozen een eigen weg.
Hedendaagse kunst
Vanaf ongeveer de jaren 70 van de vorige eeuw was een brede culturele stroming die aangeduid wordt met postmodernisme of hedendaagse kunst. Hoewel veel kunstenaars zeker raakvlakken hebben net de moderne kunst of zelfs het realisme of andere stromingen daarvoor, is het kenmerk van de hedendaagse kunst het pluralisme. Kunst is niet meer beperkt tot zaken als beeldhouw- of schilderkunst maar omvat alle aspecten van ons hedendaagse leven. Daarmee horen er ook zaken toe als performance, video, fotografie, digitale voorstellingen en zelfs ASCII-art. Hierdoor is kunst ook niet meer beperkt tot musea of een rijke elite. Maar slechts de toekomst zal duidelijk maken of hedendaagse kunst een echte plaats zal krijgen in de kunstgeschiedenis.
Dit artikel bevat affiliate links. Als je hierop klikt en een bestelling plaatst, ontvangen wij een percentage, maar jij betaalt gewoon het normale bedrag voor je product.
Rosalyn is schrijfster en vertaalster. Zij is de drijvende kracht achter Art Insite en zorgt voor waardevolle content. Heb je vragen of wil je een vermelding op onze website? Neem dan contact met haar op via het contactformulier.