Oorlog is iets van alle tijden lijkt het nu de conflicten steeds dichterbij komen. De wreedheid en de onmenselijkheid hoort bij iedere oorlog. Kunst heeft net als alle andere menselijke activiteiten te maken met die verschrikkelijke gebeurtenissen. Toch is er in de westerse kunst een duidelijke scheidslijn te ontdekken in de manier waarop oorlog wordt afgebeeld door de kunstenaars. Hoe zit dat met oorlog in de kunst?
Inhoudsopgave
Veranderde kunst na Eerste Wereldoorlog
Tot 1918 is er vaak de verheerlijking van de strijd. Hoewel oorlogen soms enorme aantallen slachtoffers eisten zoals in de oorlogen die Napoleon over heel Europa voerde, was er vooral aandacht voor heldendom en overwinning. In grote werken werd de strijd afgebeeld in felle kleuren en met duidelijk symboliek. De kunstenaar bleef verre van het eigenlijke slagveld en werkte in zijn eigen atelier of in het veld in opdracht van de overwinnaar of hij die zich zelf zo zag.
De Eerste Wereldoorlog brak met die traditie. Ook kunstenaars werden in de oorlog gezonden en maakten van dichtbij de gruwelijkheden mee van een langdurige oorlog met moderne wapens. Het einde van de oorlog betekende een desillusie zonder echte winnaars en een wereld die nooit meer hetzelfde zou zijn. In de kunst vond ook een ommekeer plaats. Vaak werd door kunstenaars nu de onmenselijkheid getoond in symbolische of realistische beelden.
De realiteit van Guernica
De Spaanse burgeroorlog duurde van 1936 tot 1939. Rechtse krachten gesteund door het leger hadden geen vertrouwen in de uitkomst van de verkiezingen waarbij links-extremisten en anarchisten hadden gewonnen. Onder leiding van generaal Franco die zich gesteund wist door Hitler en Mussolini openden de Nationalisten de aanval op de Republikeinen welke door linkse vrijwilligers uit heel Europa werden gesteund. De Nationalisten slaagden niet in hun opzet om Madrid snel te veroveren en richtten zich daarna op het Noorden.
Guernica was een relatief onbelangrijk dorp in Baskenland maar ook een knooppunt in de bevoorrading van de Republieken. Het besluit viel om de stad te laten bombarderen, vooral met moderne Duitse en Italiaanse bommenwerpers. Het dorp werd vrijwel met de grond gelijk gemaakt. Het was de eerste keer dat het luchtwapen werd ingezet tegen de burgerbevolking en een kleine voorproef van de Tweede Wereldoorlog. Volgens de Republikeinen was vrijwel de gehele bevolking van 3.000 zielen gedood. In feite bleek achteraf dat het aantal slachtoffers beperkt was gebleven tot circa 125. Franco won de burgeroorlog en werd in 1939 dictator van Spanje.
Picasso krijgt opdracht voor een doek over Guernica
Picasso was in 1937 al een beroemde schilder in Spanje met linkse sympathieën. De Republikeinen verzochten hem een schilderij te maken om de slachtoffers van Guernica te herdenken en de wereld het drama te tonen. Het werk was bedoeld voor de wereldtentoonstelling van 1937 in Parijs. Picasso maakte diverse voorstudies in houtskool waarop de ontwikkeling van het schilderij is te volgen. De meeste studies vernietigde hij weer, maar door fotoreportages zijn er afbeeldingen van bekend. Uiteindelijk maakte Picasso een doek van 27 m2 doorspekt met symboliek.
Wat is de betekenis van Guernica?
Vliegtuigen en bommen zijn er niet te zien op het schilderij en Picasso heeft nooit uitgelegd waarvoor bijvoorbeeld het prominent afgebeelde paard en de stier symbool stonden. Dat werd aan de verbeelding van het publiek overgelaten. De beelden van de gewonde soldaat en de angstige moeder met kind waren zo heftig dat Guernica het meest bekende protest uit de kunstwereld werd tegen de oorlog.
In 1937 werd het werk getoond op de wereldtentoonstelling in Parijs met daarnaast de tekst:
“De dood en de weerzinwekkendheid van onze vijanden hebben de monotone kleur van de nacht.”
Dit was een regel van dichter Paul Eduard.
Waar is Guernica nu te zien?
Picasso gaf het schilderij na afloop van de tentoonstelling in bruikleen aan het Museum of Modern Art in New York. Hij wilde niet dat het doek te zien was in Spanje voordat daar weer de democratie was hersteld. Bij de dood van Picasso in 1973 was dat nog niet het geval. Na het overlijden van Franco en vrije verkiezingen ging Guernica terug naar Spanje in 1981. Het is nu te zien in Madrid, in het Museum Reina Sofía.
Dit artikel bevat affiliate links. Als je hierop klikt en een bestelling plaatst, ontvangen wij een percentage, maar jij betaalt gewoon het normale bedrag voor je product.
Rosalyn is schrijfster en vertaalster. Zij is de drijvende kracht achter Art Insite en zorgt voor waardevolle content. Heb je vragen of wil je een vermelding op onze website? Neem dan contact met haar op via het contactformulier.