Van Edvard Munch zijn schilderijen is er één die eigenlijk iedereen wel kent: De Schreeuw. Wat zien we eigenlijk op dit schilderij en wat is de betekenis van De Schreeuw? Wie was Edvard Munch en tot welke stijl behoort het schilderij De Schreeuw? Hier gaan we verder in op dit beroemde schilderij en op de schilder zelf.
Inhoudsopgave
Wat zien we op De Schreeuw?
Het tafereel is bijzonder expressionistisch, maar de omgeving is te herkennen aan de brug en aan het silhouet van Oslo in de verte. De brug is er nog steeds, al komt het schilderij uit 1893. In het centrum staat een mannenfiguur en verderop staan twee andere mannen. De centrale figuur lijkt hologig en klemt zijn handen tegen de oren. Zijn mond is wijd opgesperd, maar de naam van het schilderij is niet ontleend aan deze figuur, die Edvard Munch verbeeldt, maar aan de schreeuw van de natuur.
Betekenis De Schreeuw Munch
Het schilderij De Schreeuw heeft een betekenis, maar wat heeft Munch er dan precies mee bedoeld? Levensangst heeft me achtervolgd sinds ik mijn eerste bewuste gedachte had, heeft Munch eens gezegd. In dit schilderij heeft hij die angst en eenzaamheid op een briljante manier weergegeven. Het tafereel van De Schreeuw (want er zijn meerdere schilderijen) wordt in het algemeen tot de 10 meest belangrijke werken van de schilderkunst gerekend en staat daarmee in een lijstje met het Laatste Avondmaal van Da Vinci en de Nachtwacht van Rembrandt. Maar wie was Edvard Munch en waar kwamen zijn angsten vandaan?
Het leven van Edvard Munch
Munch werd in 1863 geboren in Noorwegen en hij overleed in 1944 in hetzelfde land. Echter was Noorwegen op het moment dat hij er geboren werd zeker niet te vergelijken met het huidige rijke land. Noorwegen behoorde in de tweede helft van de 19e eeuw tot de armste landen in Europa. De leefomstandigheden waren er slecht en de gezondheidszorg pover. Als Munch 5 jaar is, overlijdt zijn moeder aan tbc, een paar jaar later ondergaat zijn zus op 15-jarige leeftijd hetzelfde lot. Als hij in Parijs is om zich verder in de schilderkunst te bekwamen, sterft zijn vader in 1889. De onrust en de angst dat hij zijn naasten zou verliezen bleef de kunstenaar zijn hele leven achtervolgen.
Edvard Munch ging op 17-jarige leeftijd naar de Kunst- en Handwerkschool in het huidige Oslo (destijds Christiana).
De stijl van Munch
In eerste instantie werd Munch net als zijn tijdgenoten sterk beïnvloed door het impressionisme maar later werd hij als een van de voorlopers van het expressionisme gezien. In het werk van Munch draaide het om het vastleggen van menselijke emoties, zoals angst en onzekerheid. Dat gebeurde met schrille kleuren waarbij de details er niet of minder toe deden. Hij was geobsedeerd door de dood maar ook door de liefde, die hij ook als een bedreigende macht zag. De figuren die Munch afbeeldt zijn angstig en ontredderd.
De Schreeuw: expressionisme
In 1908 kreeg Munch een zenuwinzinking en verbleef tot en met 1909 in een rusthuis in Kopenhagen. Zijn werk nadien was minder intens en angstig, maar hij bleef tot zijn dood in 1944 pathologisch depressief waarschijnlijk veroorzaakt door zijn constante angst voor ziekten en de dood. Naarmate zijn carrière voortging werden zijn werken steeds introverter en schilderde hij steeds meer in eenvoudige vormen, wat kenmerkend is voor het latere expressionisme. Hoewel er in zijn werk vrijwel altijd ruimte was voor persoonlijke wanhoop schilderde hij ook meer algemene onderwerpen zoals landschappen en kinderen. Na zijn rustperiode in Kopenhagen verhuisde hij naar Noorwegen en bleef daar werken tot hij overleed in 1944.
Museum Edvard Munch
Zijn werk werd door de Nationaal Socialisten in 1937 als Entartete Kunst beschouwd en een aantal werken werd in Duitsland om die reden in beslag genomen en vernietigd. In 1940 schonk Munch zijn complete werk aan de stad Oslo. Dat omvatte onder meer 1.008 schilderijen, maar ook 741 grafische werken en 6 beeldhouwwerken. Deze collectie is ondergebracht in het Munchmuseum in Oslo. Als je dus nieuwsgierig bent in welk museum De Schreeuw van Munch te bewonderen is, dan kun je de eerste versie bewonderen in Oslo.
Het levensfries van Munch
Munch werd uniek doordat hij een aantal schilderijen als een speciale eenheid benoemde: het levensfries. Hierin waren menselijke emoties verbeeld: Dood, eenzaamheid, seksuele angst, jaloezie en liefde. Indien een schilderij uit deze serie werd verkocht, maakt Munch een nieuw exemplaar. Dat gold ook voor zijn absolute topwerk ‘De Schreeuw’. De werken waren niet identiek maar de expressie wel. Tot de bekendste werken van het levensfries behoren:
- De Schreeuw
- De levensdans
- Vampier
- De eenzamen
De Schreeuw
“Op een avond wandelde ik langs een weg – aan de ene kant lag de stad, onder me lag het fjord. Ik voelde me moe en ziek – ik bleef staan uitkijken over het fjord. De zon ging onder – de wolken waren rood getint als met bloed.
Het kwam me voor alsof de hele natuur aan het schreeuwen was – het was net of ik een schreeuw kon horen. Ik schilderde dat doek, schilderde de wolken als echt bloed. De kleuren schreeuwden. Het resultaat was ‘De schreeuw’ in ‘De Levensfries’.”
(bron: R. Stang, Edvard Munch, leven en werk)
De angst en de eenzaamheid van de centrale figuur wordt extra benadrukt door de andere figuren op het doek. Munch gaf later in correspondentie meermalen aan dat hij de Schreeuw als zijn belangrijkste werk zag en hiermee heeft hij zijn plaats in de kunstgeschiedenis veroverd. De experts zijn het er nooit over eens geworden of Munch een einzelgänger was die een verbinding vormde tussen de impressionisten en expressionisten of de voorloper van het expressionisme is.
Weetjes over Munch en de Schreeuw
- Er is een schilderij van Munch te zien in een permanente tentoonstelling van Boymans Van Beuningen: Twee meisjes bij een appelboom.
- Voor zover bekend zijn er 4 versies van de Schreeuw geschilderd. De eerste versie uit 1893 hangt in het Nationale museum van Oslo. Op dit exemplaar is met potlood een boodschap geschreven ‘Kan alleen geschilderd zijn door een gek’. Na jarenlang onderzoek zijn experts tot de overtuiging gekomen dat de tekst van Munch zelf afkomstig is.
- Er is een versie van de Schreeuw in particulier bezit en deze werd op een veiling verkocht voor circa $ 120 miljoen.
De Schreeuw gestolen
In ons eerder artikel over 10 spectaculaire kunstroven uit de geschiedenis heb je kunnen lezen dat ook De Schreeuw ooit gestolen werd. In 1994 werd het exemplaar uit 1893 gestolen uit het Nationaal Museum in Oslo. De dieven lieten een briefje achter waarin ze bedankten voor de slechte beveiliging. Datzelfde jaar werden deze daders gearresteerd en het schilderij teruggevonden. In 2004 overkwam de 1910-versie hetzelfde lot. Dit keer duurde het tot 2006 voordat het werk weer onbeschadigd op de oude plek kon worden gehangen.
Dit artikel bevat affiliate links. Als je hierop klikt en een bestelling plaatst, ontvangen wij een percentage, maar jij betaalt gewoon het normale bedrag voor je product.
Rosalyn is schrijfster en vertaalster. Zij is de drijvende kracht achter Art Insite en zorgt voor waardevolle content. Heb je vragen of wil je een vermelding op onze website? Neem dan contact met haar op via het contactformulier.