Misschien hou jij niet van moderne kunst en heb je de naam van Theo Jansen nog nooit gehoord, al is deze geboren Hagenaar inmiddels wereldberoemd. Toch is de kans groot dat je wel eens een van zijn strandbeesten hebt gezien, op tv, Youtube of zelfs het strand van Scheveningen. Theo Jansen maakt inmiddels al 30 jaar zijn strandbeesten.
De strandbeesten van Theo Jansen zien er bijzonder uit, vaak gemaakt van slechts pvc-buizen en doek. Als ze gaan bewegen, worden ze vaak aandoenlijk en vergeet je even dat het slechts kunstwerken zijn, zoveel doen ze denken aan levende creaturen. Maar waarom maak je als kunstenaar zulke bijzondere werken en hoe wordt er over Theo Jansen gedacht binnen en buiten de kunstwereld?
Inhoudsopgave
Wie is kunstenaar Theo Jansen?
Jansen werd in 1948 geboren in Den Haag. Het studeerde af in natuurkunde aan de TH Delft. In plaats van een carrière in zijn vakgebied besloot hij als kunstenaar aan het werk te gaan. In eerste instantie schilderde hij. Maar de natuurkunde bleef hem ook boeien en hij ontwikkelde zich tot een kunstenaar-uitvinder. Zijn eerste werk op dat gebied zorgde nogal voor opschudding in zijn woonplaats Delft. Theo Jansen bouwde een levensechte vliegende schotel die met felle knipperlichten over Delft vloog.
Daarna raakte hij geïnteresseerd in de evolutie van dieren. Met behulp van de computer probeerde hij te ontdekken welke dieren het meest geschikt zouden zijn voor het strand.
Hoe ontstond de huidige kunst van Theo Jansen?
Zijn eerste creatie noemde hij Animaris vulgaris, wat zoveel betekent als gewoon zeebeest. Het was een relatief eenvoudig ontwerp bestaande uit pvc-buizen en plakband. Het eerste beest kon niet lopen en daarna raakte Theo Jansen juist geboeid door de beweging op het stand. Wielen waren minder efficiënt en derhalve moesten de beesten op poten lopen zonder te veel te schommelen. Met de computer werden loopbewegingen zo natuurlijk mogelijk ontwikkeld. Een aantal strandbeesten kon lopen met behulp van doeken als er maar voldoende wind was. Tenslotte leerden de strandbeesten ook volledig zelfstandig lopen door gebruik te maken van petflessen. Dat zijn de plastic flessen waarin vooral frisdrank wordt verkocht. Door luchtdruk op te bouwen kunnen strandbeesten dan blijven lopen als de wind minder hevig is.
Alle strandbeesten zetten hun eerste stapjes op het Scheveningse strand. Als alles naar verwachting functioneert worden ze opgeslagen voor optredens of exposities over de gehele wereld. Eigenlijk droomt Theo Jansen van een enorm strand waar zijn beesten in kuddes vrij kunnen rondzwerven.
Hoe denkt men over Theo Jansen?
De strandbeesten zijn over de hele wereld te zien geweest en vormden een sensatie. In Nederland moest men er eerst nog aan wennen om de werken van Theo Jansen als kunst te zien. Inmiddels heeft hij die erkenning volop gekregen. Hij werd benoemd tot Briljant kunstenaar van het jaar 2017 en kunstenaar van het jaar in 2018. In datzelfde jaar kreeg hij de cultuurprijs van de stad Den Haag. In 2020 werd Jansen benoemd tot lid van de Academie der Kunsten in ons land. In en buiten de kunstwereld is Theo Jansen inmiddels een grootheid. Hij vertelt echter ook nog graag over de beginjaren in Delft. Op het moment dat zijn strandbeesten wereldwijd al een sensatie werden genoemd, moest hij van de Gemeente Delft een bewijs leveren dat hij nog steeds kunstenaar was. Uiteindelijk werd dat verzoek ingetrokken, na heftige protesten uit de kunstwereld.
De fascinatie voor het werk van Theo Jansen
Het is vaak moeilijk om uit te leggen waar de fascinatie voor het werk van Theo Jansen precies vandaan komt. Zijn eerste bewegende prototype kon alleen op de rug liggen en zielig met de poten trappelen. Sindsdien is er vrijwel ieder jaar een nieuw model verschenen. Door de vele poten hebben veel werken wel wat weg van insecten, maar zonder de huiver die veel mensen daarvoor voelen. De bewegingen van de strandbeesten zijn gebaseerd op natuurkundig onderzoek, maar op het strand lijken ze vaak te dansen, onschuldig alsof een nieuwe levensvorm onze aarde heeft ontdekt. Bij veel demonstraties zijn er mensen die tranen in de ogen krijgen als ze het schouwspel voor het eerst zien.
Lopende én zwevende strandbeesten
Een zijtak van de strandbeesten is de Animaris Rhinoceros. Het beest is niet van lichte pvc-buizen gemaakt, maar van stevige planken. Toch kan dit bakbeest, dat bijna 3 ton weegt, door 1 persoon worden voortbewogen. Door de fascinatie voor bewegende objecten is het Jansen gelukt met de techniek van de strandbeesten ook dit kunststukje te realiseren. In 2020 heeft hij de Animaris Ader ontworpen. Deze kan niet alleen lopen, maar ook zweven als dat nodig is. Uiteraard leeft bij Theo Jansen nog steeds het idee dat zijn strandbeesten zelfstandig op het strand moeten kunnen overleven. Het grootste probleem daarbij in de praktijk was dat de strandbeesten bij flinke wind bedolven konden raken onder het stuivende zand. Dat is niet meer mogelijk als een strandbeest kan zweven. Daarbij is 50 centimeter eigenlijk al voldoende, maar de Ader kan enkele meters bereiken.
Problemen naar aanleiding van corona
De strandbeesten van Theo Jansen hebben vrijwel overal al gelopen. Het is nu eenmaal een fenomeen dat je eigenlijk met eigen ogen moet hebben gezien. De balletten die de strandbeesten van China tot Mexico hebben uitgevoerd hebben Theo Jansen niet rijk gemaakt. Zijn dreammachines (zoals de Amerikanen ze noemen) worden ook niet verkocht. De inkomsten zijn tijdens de coronacrisis volledig opgedroogd maar wellicht dat binnenkort de eerste expositie of toernee weer zal plaatsvinden. Tot dat moment is Theo Jansen dankbaar voor zijn AOW. De kans dat het spektakel binnenkort in Nederland valt te zien, is beperkt. Hou voor de mogelijkheden om de strandbeesten te bekijken de website van de kunstenaar in de gaten: www.strandbeest.com.
Dit artikel bevat affiliate links. Als je hierop klikt en een bestelling plaatst, ontvangen wij een percentage, maar jij betaalt gewoon het normale bedrag voor je product.
Rosalyn is schrijfster en vertaalster. Zij is de drijvende kracht achter Art Insite en zorgt voor waardevolle content. Heb je vragen of wil je een vermelding op onze website? Neem dan contact met haar op via het contactformulier.