Voor een tentoonstelling in Parijs in 1853 schilderde Gustave Courbet een jonge vrouw die een bad nam in een beekje. Het werd een enorm schandaal en de critici waren geschokt. Naar verluidt was Keizer Napoleon III zo woedend dat hij het schilderij beschadigde met zijn rijzweep. Op zich was de voorstelling niets bijzonders en waren dergelijke beelden al vele malen eerder te zien geweest. Het grote verschil zat in het feit dat Courbet duidelijk maakte dat het geen godin of een mythologische figuur betrof maar een ‘gewone’ vrouw op het platteland. Het realisme had zijn intrede gedaan in de kunst.
Inhoudsopgave
Neoclassicisme en romantiek
Na de renaissance werd kunst onderwezen aan diverse academies. Daar leerden de toekomstige meesters alles over perspectief, verhoudingen en lichtval. Kunst moest de werkelijkheid nabootsen maar wel op een geïdealiseerde manier. Zowel het neoclassicisme als de romantiek hadden een voorkeur voor mythologie, Bijbelse voorstellingen en woeste natuur. Kunst moest verheven zijn en het gewone volk wat bijbrengen. Dat gebeurde met grote doeken met veel kleur en (vooral bij de romantici) met grootse dramatiek.
Een veranderende wereld
In Frankrijk, een halve eeuw, na de revolutie ontstond een andere beweging die zich afwendde van de bestaande stromingen. Daarbij was van belang dat de tube olieverf inmiddels was uitgevonden. Kunstschilders hoefden zich niet meer te beperken tot hun atelier waar ze zelf verf maakten. Ze konden de natuur in en de realiteit vastleggen. Het was ook de tijd waarin het Marxisme opgeld deed en boeren en arbeiders zich opmaakten voor een grotere rol in de samenleving. De realisten legden het leven vast van de gewone mannen en vrouwen. Dat werd niet geïdealiseerd en door het gebruik van minder felle kleuren kregen deze werken vaak een somber karakter. Vrouwen die naakt werden afgebeeld konden gewone vrouwen of zelfs prostitués zijn en niet langer fantasiefiguren.
De begrafenis van de romantiek
Courbet is de belangrijkste vertegenwoordiger van het realisme. Als hij een enorm schilderij maakt van een begrafenis in Ornans, kiest hij voor de nieuwe stijl in een werk van 6 meter breed. Hij noemt het ook spottend de begrafenis van de romantiek. Andere Franse kunstenaars volgen hem zoals Théodore Rousseau en Jean-François Millet. Ook Edouard Manet neemt de nieuwe stijl over. Zijn penseelstreek wordt in de loop der tijd echter steeds losser en daarmee wordt hij gezien als een van de voorlopers van een nieuwe stroming: de impressionisten.
Het realisme verspreidt zich
Frankrijk blijft het centrum van het realisme maar ook elders vindt het realisme weerklank. In Rusland besloot een groep van 14 kunstenaars de academie te verlaten en als Zwervers het land in te trekken om daar de kunst dichter bij de mensen te brengen. Ook in Nederland ontstond een dergelijke groep waarvan de bekendste namen Anton Mauve, Willem Mesdag en de gebroeders Maris waren. Ze beginnen in de natuur in Gelderland, maar richtten zich later op de omgeving rond Den Haag, waardoor ze bekend werden als de Haagse School.
De bekendste kunstwerken van het realisme
Het realisme was slechts een korte levensduur beschoren. Het was wel de aanzet voor diverse nieuwe stromingen omdat de kunstenaars niet meer blindelings de voorschriften van het academische onderwijs volgden en een eigen richting kozen. Enkele werken van Courbet worden tot het hoogtepunt van het realisme beschouwd, zoals Een begrafenis in Orsay en Het Atelier. De werken van Millet op het platteland behoren ook tot de top. Het bekendst zijn echter waarschijnlijk Olympia en Le dejeuner sur l’herbe van Manet.
Musea waar het realisme goed is vertegenwoordigd
Aan Courbet is een compleet museum gewijd in Parijs. Wie een goede indruk wil krijgen van de Franse en buitenlandse realisten kan ook naar het Musée d’ Orsay in Parijs. Hier hangen de meest imposante werken van deze stroming. In Nederland is er de Mesdag collectie in Den Haag. Ook het museum Boymans van Beuningen heeft een flink aantal werken uit deze periode.
Dit artikel bevat affiliate links. Als je hierop klikt en een bestelling plaatst, ontvangen wij een percentage, maar jij betaalt gewoon het normale bedrag voor je product.
Rosalyn is schrijfster en vertaalster. Zij is de drijvende kracht achter Art Insite en zorgt voor waardevolle content. Heb je vragen of wil je een vermelding op onze website? Neem dan contact met haar op via het contactformulier.