Het is maar weinig mensen gegeven om een eigen stempel te drukken op een miljoenenstad. In de moderne tijd zou je denken aan Gaudí en Barcelona. Maar in de 17e eeuw was er een kunstenaar die de belangrijkste stad op het westelijk halfrond vormgaf en ook andere kunsten beheerste als weinigen in zijn tijd: Gian Lorenzo Bernini. Als in Italië de kunst 15e eeuw werd gekenmerkt door Leonardo da Vinci en in de 16e door Michelangelo, was Bernini de meester van de 17e eeuw. Maar wie was dit genie?
Inhoudsopgave
Gian Lorenzo Bernini: de meester van het marmer
In 1598 werd Bernini geboren als zoon van Pietro Bernini, een succesvol beeldhouwer. Op jonge leeftijd vertrok hij naar Rome en daar zou hij blijven wonen tot zijn dood in 1680. Slechts in het jaar 1665 vetrok hij tijdelijk naar Parijs op speciaal verzoek van Lodewijk XIV. Op jonge leeftijd zijn het vooral beelden die Bernini maakt en kardinaal Scipione Borghese is zijn eerste beschermheer.
Architect in Rome
Al op 26e jarige leeftijd krijgt hij een eerste opdracht als architect in Rome en een paar jaar later wordt hij de architect van de toenmalige paus en diens drie opvolgers. Hij is onder meer verantwoordelijk voor het ontwerp van het Sint-Pieterplein voor de kerk met dezelfde naam. Maar er zijn ook vele andere monumenten door hem ontworpen. Behalve zijn werk als architect schilderde hij, schreef hij en was Bernini ook toneelspeler. Hij trad daarmee in de voetsporen van de duizendpoten uit de vorige eeuwen. Maar de zijn marmeren beelden zijn wellicht de grootste nalatenschap van Bernini.
Vertegenwoordiger van de barok
Waar het bij voorgangers als Michelangelo ging om de schoonheid van de oudheid te herscheppen, werd Bernini de vertegenwoordiger van de barok. In zijn werk speelt drama en expressie de hoofdrol. Men noemt Bernini de meester van het marmer omdat zijn beelden niet meer op koude en harde steen lijken maar op vlees dat zacht en levend is.
Een grootheid
Bernini was een grootheid in zijn tijd en had vele assistenten en leerlingen. Om die reden is soms niet 100% duidelijk wat het werk van de meester zelf is en wat in zijn opdracht door anderen werd gedaan. Een voorbeeld is het werk van Apollo en Daphne. Naar verluidt zijn de bladeren die uit de vingers van de nimf lijken te groeien het werk van een assistent, die later ontslag nam omdat hij de eer voor dat werk niet kreeg.
Nieuwe bekendheid door een bestseller
Dan Brown is de schrijver van de Da Vinci Code, een van de meest verkochte thrillers van de moderne tijd. Daarvoor schreef hij het Bernini Mysterie ( Engels: Angels en Demons). Het boek is net als de Da Vinci Code fact-fiction. Veel van de genoemde zaken in het boek berusten op feiten maar ten behoeve van het verhaal wordt er fictie aan toegevoegd. De basis is de strijd tussen de wetenschap en het geloof, die doorloopt tot in het heden. Was de architect van de pausen ook tegelijkertijd een vooraanstaand lid van de Illuminatie, een geheim genootschap van wetenschappers en tegenstanders van de paus? In het boek komen een groot aantal kunstwerken en monumenten van Bernini aan de orde omdat ze boodschappen uit het verleden zouden kunnen bevatten. Het boek verscheen in het Nederlands in 2000 en werd ook verfilmd. Het bezorgde Bernini extra bekendheid en bevestigde dat hij zeer nadrukkelijk in Rome zijn stempel heeft gedrukt.
De bekendste werken van Bernini
Hieronder vind je de bekendste werken van Bernini.
1. Pluto en Proserpina
Dit beeldhouwwerk wordt beschouwd als een van de hoogtepunten van het werk van Bernini en de barok. Het is te zien in de Galleria Borghese, net als een aantal andere topstukken. In dit beeld is Bernini er volgens de experts in geslaagd om de kijker te laten vergeten dat het werk is gemaakt van steen. Alle expressie en dramatiek die verbonden is met de barok is waargemaakt in dit beeldhouwwerk. Kijk naar de handen van Pluto en waar deze Proserpina raken. Dat lijkt meer op vlees dan op steen.
2. Apollo en Daphne
In een boosaardige bui heeft Amor de god Apollo verliefd doen geraken op de nimf Daphne. Die moet echter niets hebben van zijn avances en probeert te ontvluchten. Apollo geeft echter niet op, maar op het moment dat hij haar bijna te pakken heeft, komt haar vader (een lagere riviergod) haar te hulp en verandert Daphne in een laurier. Dat moment is gevat in het werk van Bernini. De eerste blaadjes zijn al te zien bij de vingers van de nimf. Niemand zal ooit weten of Bernini die blaadjes heeft gemaakt of een assistent. Ook dit werk is te zien in Galleria Borghese.
3. Het Sint Pietersplein
Het Sint Pietersplein moet een hele puzzel zijn geweest voor Bernini. Op het plein moest ruimte zijn voor een groot aantal pelgrims die allemaal de paus moesten kunnen zien op zijn balkon. Ook mochten de kerken naast het plein niet aan het oog worden onttrokken. Bernini loste dat op door een vierdubbele zuilenrij. Er staan 284 zuilen en 88 pijlers, die alle precies 20 meter hoog zijn en een doorsnede hebben van 1.6 meter. Er is plaats op het plein voor 400.000 gelovigen. De zuilenrijen zijn zo geplaatst dat kardinalen deze in hun koets konden passeren. De minimale ruimte is overal 4,5 meter.
4. Engelenbrug
Op de Engelenbrug zijn 10 engelen geplaatst die stuk voor stuk een symbool bij zich dragen van de lijdensweg van Christus. Zo toont de een de doornenkroon, een ander een speer enzovoort. Het is zeker dat Bernini zelf de eerste twee engelen maakte, maar die zijn niet geplaatst op de brug. Paus Clemens IX vond de beelden zo mooi dat hij ze zelf wilde houden. Momenteel kan je ze bekijken in Sant’Andrea delle Fratte. In hoeverre de 10 beelden op de brug ook van de hand van Bernini zijn, wordt door sommige experts betwijfeld.
5. De extase
Dit beeld toont de extase van de heilige Teresa als ze wordt bevangen door de liefde van God. De liefde wordt verbeeld door een pijl die door een engel op haar wordt afgeschoten. Het beeld dat ook wordt beschouwd als een van de hoogtepunten in het werk van Bernini is te zien in de Sant’Andrea delle Fratte.
Ga je naar Rome, bewonder dan het werk van Bernini
Behalve in het boek van Dan Brown zijn er vele andere boeken waar je de exacte locaties van het werk van Bernini in Rome kan zien. Heb je maar weinig tijd, kies dan sowieso voor de Galleria Borghese.
Dit artikel bevat affiliate links. Als je hierop klikt en een bestelling plaatst, dan ontvangen wij een percentage, maar jij betaalt gewoon het normale bedrag voor je product.
Rosalyn is schrijfster en vertaalster. Zij is de drijvende kracht achter Art Insite en zorgt voor waardevolle content. Heb je vragen of wil je een vermelding op onze website? Neem dan contact met haar op via het contactformulier.