Waar is ballet ontstaan? De geschiedenis van het ballet

Ballet is een theatervorm waarin vele kunsten samen komen. Uiteraard is de dans hierbij de hoofdzaak, maar er is ook muziek, kostuums, decors en een verhaal dat men libretto noemt. Hoe is het ballet ontstaan en welke ontwikkeling heeft het doorgemaakt? Is het nog steeds een kunstvorm die voorbehouden is aan de elite? Welk ballet is zo beroemd dat vrijwel iedereen het kan noemen en de muziek kan herkennen? Hoe zit het met de ontwikkeling van ballet in ons land?

De eerste balletten

Tijdens de renaissance was er veel aandacht voor de cultuur op het hoogtepunt van de Griekse beschaving en bij het Romeinse rijk. Ballet ontstond in die tijd, ongeveer 500 jaar geleden als een nieuwe kunstvorm in Italië. Catharina de Medici was een enthousiaste fan van dit spektakel dat ze  zag als een vorm van vermaak voor de adel. Zij was het ook die het ballet in de 16e eeuw naar Frankrijk bracht. Aan het hof van Hendrik II werd in 1581 een groot ballet uitgevoerd dat was geïnspireerd door Catherina. Het duurde 6 uur en hoewel dans een belangrijk deel ervan uitmaakte, waren ook acrobaten en dieren onderdeel van de voorstelling. `

Lodewijk XIV was een echte liefhebber van de dans en hij werd de grondlegger voor het klassieke ballet. Hij richtte in 1661 de Franse balletacademie op die later overging in het wereldberoemde Operaballet van Parijs. Op de eerste balletschool werden de passen, bewegingen en houdingen benoemd. Dat is de reden dat deze allemaal in het Frans bekend staan. Tsaar Peter de Grote van Rusland was een grote bewonderaar van de Franse cultuur. Aan het Russische hof werd Frans gesproken en het mag dan ook geen wonder heten dat in Moskou en St.Petersburg een grote ballettraditie ontstond en nog tot de dag van vandaag aanwezig is.

De revolutie

Na de Franse revolutie verdween het ballet bijna volledig omdat het werd gezien als een verwerpelijke kunstvorm voor de elite. In de rest van Europa (met uitzondering van Rusland) was ballet sowieso niet bijster populair. Tegen het einde van de 19e eeuw werden er enkele balletten geschreven in Rusland die de kunstvorm weer volledig op de kaart zetten. Het meest beroemde ballet was het Zwanenmeer van Tsjaikovski.

Dit was de periode van het romantisch ballet dat nog steeds voor de meeste mensen het beeld van de dans bepaalt: de tutu en de spitzen van de ballerina die de hoofdrol in het ballet danst waarbij de manlijke dansers vaak alleen als porteur voor de vrouwen golden. Er waren zelfs balletten waar vrouwen ook mannelijk rollen dansten. Het moderne ballet gaf gelijkwaardige rollen voor vrouwen en mannen. Om tot ballet gerekend te kunnen worden, moeten zowel in het klassieke als moderne ballet de voorgeschreven passen, bewegingen en houdingen voorkomen.

Het land van calvinistische dominees

In Nederland was er nauwelijks sprake van een ballettraditie. Die uitbundigheid paste niet bij het leven zoals dat werd voorgeschreven door de calvinistische leer. Pas na de Tweede Wereldoorlog werden in ons land ook scènes van beroemde balletten opgevoerd. Door de inzet van een aantal danspioniers, kreeg ook Nederland een volwaardige balletcultuur. De balletmoeders zijn: Nel Roos, Hans Snoek, Sonia Gaskell, Jeanne Brabants, Francoise Adret, Mascha ter Weeme. Het Nationale Ballet heeft zich sinds de jaren 70 ontwikkeld tot een van de meest vooraanstaande gezelschappen ter wereld. De danseressen en dansers komen uit de gehele wereld. Igone de Jongh is wellicht de bekendste Nederlandse ballerina.

Het ballet der balletten: wat is het beroemdste ballet?

In 1875 kreeg Tsjaikovski de opdracht om het Zwanenmeer te schrijven. In een brief aan een collega schreef hij dat hij wel interesse had in het project en ook het geld goed kon gebruiken. De choreografie zou worden verzorgd door de Tsjech Julius Reisinger. Voor het verhaal werden naar verluidt onderdelen gebruikt uit twee verhalen: De geroofde sluier uit Duitsland en De witte eend uit Rusland. Verder had Tsjaikovski zich ook laten beïnvloeden door het trieste verhaal van de waanzinnige koning Ludwig van Pruisen. Deze koning liet zich omringen door louter zwanen. 

De eerste opvoering van Zwanenmeer in 1877 werd een grote teleurstelling. De uitvoering vond plaats in het befaamde Bolsjoi theater in Moskou. Julius Reisinger, een matig choreograaf, had flinke delen van de originele muziek van Tsjaikovski laten vervangen en zelfs delen van andere componisten gebruikt. De dirigent had ook nog eens stukken muziek verwijderd. Er bleef maar twee derde deel over van hetgeen oorspronkelijk was geschreven. De critici waren genadeloos voor alle betrokkenen. 

Na een korte periode verdween Zwanenmeer van het toneel. De interesse in de balletmuziek van Tsjaikovski nam pas weer toe nadat hij met de Notenkraker en Sleeping Beauty succesnummers had geschreven. Na de dood van Tsjaikovski in 1893 werd het Zwanenmeer herschreven.

De ‘witte’ versie uit 1894 werd een enorm succes. Deze werd voor het eerst in 1895 uitgevoerd door het complete dansgezelschap van de Tsaar (230 danseressen en dansers). Sindsdien zijn er meer dan 150 versies van Zwanenmeer gedanst over de hele wereld gebaseerd op de witte versie. Iedere week wordt dit verhaal wel ergens uitgevoerd.

Het verhaal van Zwanenmeer

Waar gaat het Zwanenmeer over? De ouders van Prins Siegfried vinden het de hoogste tijd dat hij gaat trouwen. Op het feest dat de volgende dag wordt gehouden, zal hij zijn bruid moeten kiezen. Maar Siegfried is bepaald niet blij met deze keuze, hij wil trouwen met iemand van wie hij houdt. Om zijn gedachten af te leiden, gaat hij op jacht. Daarbij volgt hij een aantal zwanen. Als hij aanlegt op een zwaan verandert deze in prinses Odette. Zij is samen met een aantal andere meisjes door een boze tovenaar veranderd in een zwaan. Overdag zijn ze zwanen en in avond meisjes.

Siegfried wordt verliefd op Odette en vraagt haar de volgende dag naar het hof te komen. Dan zal hij haar ten huwelijk vragen en kan de  betovering worden doorbroken. Maar de tovenaar heeft hen afgeluisterd. De volgende dag verschijnt hij met zijn dochter Odile aan het hof. Voor Siegfried ziet zij eruit als Odette en ze dansen. Soms klinkt de muziek wat onheilspellend. Siegfried vraagt Odette/Odile ten huwelijk net op het moment dat de echte Odette binnenkomt. Siegfried heeft zijn belofte verbroken en Odette zal nu altijd een zwaan moeten blijven. Gebroken storten de gelieven zich in het meer.

Dit artikel bevat affiliate links. Als je hierop klikt en een bestelling plaatst, ontvangen wij een percentage, maar jij betaalt gewoon het normale bedrag voor je product.